www.lwowianin.fora.pl

Nyc · Gość

Brzeżany

W języku ukraińskim - Bereżany. Miasto powiatowe w dawnym województwie tarnopolskim (ob. obwód tarnopolski), leży nad Złotą Lipą (dopływ Dniestru). Liczy około 20 tys. mieszkańców.

Początek miasta

Dokumentem wydanym w 1530 r. przez króla Zygmunta I Starego, dworzanin królewski Mikołaj z Sieniawy otrzymał pozwolenie na przemianowanie swojej dziedzicznej wsi Brzeżany na miasto z prawem magdeburskim. W tym historycznym dokumencie sprzed kilku stuleci czytamy m.in (pisownia oryginalna):

"... Na korzyść tego miasta ustanawiamy w niem niniejszem dwa doroczne jarmarki, mianowicie jeden na Wniebowstąpienie Pańskie, a drugi na Święto Piotra w Okowach, które na zawsze corocznie mają się odbywać, targi zaś tygodniowe mają być i odbywać się w każdy piątek, jednak bez naruszenia praw innych miast i miasteczek pobliskich pozwalajšc każdemu z osobna i wszystkim w ogóle kupcom, przekupniom, woźnicom i ludziom jakiegokolwiek stanu, płci, obrzędu i sekty do wyżej wymienionego miasta Brzeżan dla kupczenia przybywać..."

Gospodarz Brzeżan, Mikołaj Sieniawski, zaprawiony już w rzemiośle wojennym, rozpoczął od budowy potężnego zamku z kamienia ciosanego, na wyspie objętej dwoma ramionami rzeki Złotej Lipy. Prace przy tej pierwszej miejskiej warowni zakończone zostały w 1554 r. Niemal równocześnie z zamkiem powstały na zboczu góry Storożysk: kościół i klasztor OO Bernardynów, otoczone wałami i głęboką fosą. Dzięki temu systemowi obronnemu obydwie twierdze, ubezpieczając się nawzajem, wytrzymały ataki tatarskich czambułów i oblężenia kozackie w latach 1667, 1672 i 1675. Garnęli się więc do Brzeżan z bliższych i dalszych okolic nie tylko Polacy, ale i Rusini, Ormianie i Żydzi.

Największą ozdobą miasta był duży staw o pow. 2,5 km kw., stworzony przez księcia Augusta Czartoryskiego, który kazał podwyższyć groble na dotychczasowych mniejszych stawach i zasilić je wodami złotej Lipy. W pobliżu tego malowniczego akwenu powstało przedmieście Brzeżan, zwane „Siółko” oraz zbudowano folwark „Kastelówka”. Nie pomyślano jednak wówczas o zabezpieczeniu przeciwko powodziom, które niestety w następnych latach wyrządziły mieszkańcom spore szkody. Samo miasto rozbudowało się na prawym zboczu jaru Złotej Lipy oraz nad pobliskim potokiem. Najwyższe wzniesienie w okolicy sięga 400 lub 450 m nad poziom morza. Taki oto był początek Brzeżan, które już w 1930 r. obchodziły uroczyście swoje 400-lecie.

Nyc · Gość

Wiek XX i współczesność

Podczas I wojny światowej w latach 1916–1917 w rejonie Brzeżan toczyły się walki rosyjsko-austriackie. We wrześniu 1939 r. miasto znalazło się pod okupacją sowiecką. Nastąpiły deportacje ludności (głównie Polaków) w głąb ZSRR. W latach 1941–44 miasto było okupowane przez Niemców (dystrykt Galicja), w latach 1942–44 był tu rejon działalności AK.

Najważniejsze zabytki to zamek (XVI–XVIII w.), obecnie zrujnowany; kościół zamkowy (1. poł. XVII w.), kościół parafialny oraz kaplica grobowa Sieniawskich z manierystyczną dekoracją rzeźb. J. Pfistera; dawniej bogaty zespół nagrobków Sieniawskich, obecnie zdewastowany (częściowo przeniesiony do muzeum w Olesku i w Pieskowej Skale).

Brzeżany – to miejsce urodzenia Marszałka Polski Edwarda Rydza-Śmigłego (1886–1941)., na cmentarzu miejscowym jest pochowana jego matka. Kościół parafialny pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła jest aktualnie czynny. Pierwsza budowla kościoła została wzniesiona jeszcze w XVI w. W czasach komunistycznych świątynia pełniła funkcje sali gimnastycznej. Parafia została zarejestrowana w roku 1993, kościół zwrócono wiernym w 1996 r. Na kościele parafialnym w ubiegłym roku została umieszczona tablica pamiątkowa: „RYDZOWI-ŚMIGŁEMU W 120. ROCZNICĘ URODZIN – MIESZKAŃCY KLUCZBORKA I BRZEŻAN. KLUCZBORK-BRZEŻANY A.D. 2006”.

Zamek w Brzeżanach (zabytek architektury XVI-wiecznej) oraz wspaniała kiedyś kaplica zamkowa są, niestety, w riunie. Ostatnio urzędnicy mówią, że zamek może zostać odnowiony, ale w ciągu...20 lat. Prace konserwatorskie rozpoczęto 3 lata temu i dotąd wydano prawie półtora miliona grywien. Po zakończeniu prac remontowych w pomieszczeniach zamku najprawdopodobniej ulokują się...hotel i restauracja. Być może, częć budowli pozostanie w runinie, co, zdaniem konserwatorów, jest praktykowane za granicą...

Irena Masalska · Gość

Z Brzeżan do... Raju

Urzędnicy miejscowi słusznie zauważają, że do Brzeżan przyjeżdża wielu turystów z Polski. Przecież do historii miasta na trwale wpisały się nazwiska Sieniawskich, Czartoryskich, Potockich. Legenda głosi, że Mikołaj Adam Sieniawski spotkał się tu z Piotrem I. Urządzili sobie zawody – kto pierwszy trafi do Raju, jadąc saniami. Należy zwrócić uwagę na dwa szczegóły. Pierwszy – dostojne osoby urządziły zawody latem, otóż jazda saniami była znacznie cięższa, niż po śniegu. Szczegół drugi – Raj – to mała miejscowość, odległa 7 km od Brzeżan. Zawody się odbyły, kto wygrał – historia milczy...

Zamek w Brzeżanach był budowany przez 20 lat, Konserwacja zajmie tyle samo czasu. Ale, czy wróci jego dawna świetność? Czy ktoś kiedykolwiek pojedzie spod jego pięknych murów saniami do Raju?

Przygotowała Irena Masalska